Botsende belangen
Het nieuws wordt al lange tijd gedomineerd door botsende belangen bij grote maatschappelijke vraagstukken. Bij migratie bijvoorbeeld. ‘Wir schaffen das’ van Merkel) botst met ‘crime-ridden influx’ van Trump. Globalisering en liberalisatie is een ander thema. Het ene belang (Macron) botste met het andere (Gele Hesjes). Brexit is een derde thema. Daar botsen voorstanders van een harde en een zachte Brexit. Rijk en minder rijk is een vierde thema. Multinationals en burgers botsen steeds opnieuw, eerst over bonussen en dividendbelasting en nu weer over klimaat.
We zien verschillende benaderingen. De polarisatie (muur, Brexit) en de onderhandelingen (shutdown, klimaattafels) domineren. Maar er zijn ook andere manieren: mediation, mutual gains, gedragsverandering. Methodes, waarbij je de argumenten van je tegenstander serieus neemt. En van daaruit een oplossing zoekt.
Dit weekend in de NRC Next een drietal voorbeelden van die laatste benadering. Van Carola Wijdoogen, de directeur duurzaamheid van de NS, van gedragsonderzoeker Bert Tiggelaar en van journaliste Ellen de Bruin.
De NS is het eerste spoorbedrijf ter wereld waar alle treinen op windenergie rijden. Hoe heeft ze dat voor elkaar gekregen? Botst het belang van duurzaamheid niet met het belang van punctualiteit en bedrijfsresultaten? Ja, dat is wel het gangbare idee, zegt Wijdoogen, ook van mij. Maar nu vind ik duurzaamheid juist waarde creëren. En ook de NS vindt dat nu. Hoe is die omslag ontstaan:
- Ik heb eerst ervoor gezorgd, dat de maatschappelijke kosten van ons bedrijf in het jaarverslag werden opgenomen. Daardoor spraken we net als de financieel directeur en de aandeelhouder over geld. En zo werden de hoge kosten van ons landgebruik en het door ons veroorzaakte verlies aan biodiversiteit voor iedereen duidelijk.
- Ik heb vervolgens een businesscase gebouwd, zodat ik de voltallige raad van bestuur, ook de personeelsdirecteur en de reizigersdirecteur, kon overtuigen van het nut van duurzaamheid.
- En daarna ben ik begonnen met concrete maatregelen om successen te behalen, om een omslag in gedrag van reizigers te bewerkstelligen: meer met de trein in plaats van met de auto. Als je mensen een tijdje een zetje geeft, het nieuwe gedrag voor ze makkelijk maakt, blijft 70% daarna dat nieuwe gedrag blijvend vertonen.
Wat heeft ze geleerd van die 10 jaar? “Dat je dingen moet durven doen. Zelfs als je nog niet weet, hoe het precies moet. Soms verklaart eerst iedereen je voor gek, maar als je de eerste stap zet, haken anderen aan. Mensen staan dan op om te helpen, om het doel te bereiken”.
Die concrete maatregelen waar de directeur van NS het over heeft, dat zetje dat je mensen geeft, wordt ‘nudging’ genoemd (een ‘nudge’ is een duwtje). Als bij een kassa fruit en mueslirepen liggen in plaats van snoep, blijken mensen die gezonde snacks vaker te kopen. Een nudge dwingt mensen niet, maar biedt mensen verschillende opties en liefst zo dat de beste het meest voor de hand ligt. Nudges werken bij de onbewuste, automatische, snel genomen beslissingen (en dat zijn de meeste). Voorbeelden van nudging zijn de richtvlieg in de urinoirs op Schiphol en het vooraf ingevulde formulier van de belastingdienst. Nudging baseert zich op het psychologisch principe dat mensen het liefst de meest voor de hand liggende optie kiezen. De ‘default’ optie moet het makkelijkst zijn. Als de default is: ‘ergens aan deelnemen’ tenzij je aangeeft dat niet te willen (opt-in), is de deelname veel hoger dan als de default is ‘niet ergens aan deelnemen’, tenzij je anders aangeeft (opt-out). Mits de opties in het eigen belang zijn, eerlijk en transparant gepresenteerd worden en niet standaard iets afpakt.
Terugkomend op de NS: als een bedrijf nieuwe werknemers de eerste 2 maanden een OV-abonnement cadeau doen, blijft daarna 70% van hen met het openbaar vervoer reizen.
Bert Tiggelaar vertelt dat gedragsverandering door gedragswetenschapper vaak wordt beschreven met het COM-B model. Gedragsverandering B (Behaviour) ontstaat als iemand daar de keuze voor heeft (Capacity), als ook de omgeving er aan meewerkt (Opportunity) en als er een innerlijke drang is (Motivation).
Gedragsverandering zoals de NS die voorstaat en waar ook nudging gebruik van maakt, neemt de argumenten van de te beïnvloeden partij serieus. Verlaagt alleen de drempel om voor ander gedrag te kiezen. Zorgt er dus voor dat het eigen belang ook zichtbaar is in de alternatieve optie (C), dat de alternatieve optie makkelijk te kiezen valt (O) en dat die optie ook zonder veel moeite vol te houden is (M).
Het is een manier om met botsende belangen om te gaan. Een manier die tijd vraagt. En empathie: de bereidheid om je in de ander te verdiepen. En moed: soms verklaren ze je voor gek.
https://www.nrc.nl/nieuws/2019/01/25/je-moet-dingen-durven-doen-ook-al-weet-je-niet-hoe-a3651766
